อำนาจ สุวรรณฤทธิ์¹ สุภาพ บูรณากาญจน์¹ สมชาย กรีฑาภิรมย์¹ พิบูลย์ กังแฮ¹ จิรวัฒน์ พุ่มเพชร¹ ประยูร เพียตะเณร¹ วารุณี วารัญญานนท์² พัชรี ตั้งตระกูล² ศิริชัย สมบูรณ์พงษ์³ ทรงศักดิ์ รัฐปัตย์⁴ สัมพันธ์ รัตนสุภา⁴ ปัญญา ร่มเย็น⁴ ทรงชัย วัฒนพายัพกุล⁵ กรรณิกา นากลาง⁵ สว่าง โรจนกุศล⁵ พิทักษ์ พรอุไรสนิท⁵ ประโยชน์ เจริญธรรม⁶ วิไลลักษณ์ พละกลาง⁶ สัญชัย สัตตวัฒนานนท์⁷ และวาสนา อินแถลง⁷

1 ภาควิชาปฐพีวิทยา คณะเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ จตุจักร กรุงเทพฯ 10900
2 สถาบันค้นคว้าและพัฒนาผลิตภัณฑ์อาหาร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ จตุจักร กรุงเทพฯ 10900
3 สถานีทดลองข้าวโคกสำโรง อ.โคกสำโรง จ.ลพบุรี 15250
4 สถานีทดลองข้าวพิมาย อ.พิมาย จ.นครราชสีมา 30110
5 สถานีทดลองข้าวสุรินทร์ อ.เมือง จ.สุรินทร์ 32000
6 ศูนย์วิจัยข้าวปราจีนบุรี อ.บ้านสร้าง จ.ปราจีนบุรี 25150
7 ศูนย์วิจัยข้าวปทุมธานี อ.ธัญบุรี จ.ปทุมธานี 12110

บทคัดย่อ

ได้ทำการทดลองในกระถางและในนารวม 13 การทดลอง เพื่อศึกษาผลของปุ๋ยไนโตรเจนต่อคุณภาพการหุงต้มและการรับประทานของเมล็ดข้าวขาวดอกมะลิ 105 ที่หุงสุก วัดคุณภาพโดยวิธีประสาทสัมผัส จากผลการทดลองได้ข้อสรุปและคำแนะนำดังนี้ คือ 1) ความหอม ความนุ่ม ความขาว ความเหนียว และความเลื่อมมันของข้าวจะสูงหรือต่ำขึ้นอยู่กับเปอร์เซนต์ไนโตรเจนในข้าวเปลือก โดยคุณภาพเหล่านี้จะผันแปรตรงข้ามกับเปอร์เซ็นต์ไนโตรเจนในข้าวเปลือก 2) หากพิจารณาตลอดช่วงผลผลิต ความหอมและความเลื่อมมันของข้าวไม่ผันแปรไปกับอัตราปุ๋ย อย่างไรก็ตาม หากพิจารณาเฉพาะช่วงพบว่า ปุ๋ยไนโตรเจนที่ให้ผลผลิตไม่เกิน 80% ของผลผลิตสูงสุดไม่มีผลต่อสมบัติทั้งสอง แต่เมื่อใส่ปุ๋ยไนโตรเจนมากกว่าอัตราที่ให้ผลผลิตข้าวเปลือก 80% ของผลผลิตสูงสุด จนถึงอัตราที่ให้ผลผลิตต่ำลง พบว่า ความหอมและความเลื่อมมันผันแปรตรงข้ามกับอัตราปุ๋ยไนโตรเจน 3) ในด้านความนุ่ม ความขาวและความเหนียวของข้าว หากเริ่มจากสภาพที่ไม่มีไนโตรเจนในดิน การใส่ปุ๋ยจะทำให้สมบัติเหล่านี้ผันแปรตามอัตราปุ๋ยไนโตรเจนจนถึงอัตราที่ให้ผลผลิต 16-34 % แล้วการเพิ่มปุ๋ยต่อไปอีกจะทำให้คุณภาพต่ำลง อย่างไรก็ตาม การเปลี่ยนแปลงคุณภาพทั้งสามประการนี้น้อยมากและตรวจวัดได้ยากในช่วงที่ข้าวให้ผลผลิตต่ำกว่า 80% ของผลผลิตสูงสุด 4) ดินที่จะปลูกข้าวขาวดอกมะลิได้คุณภาพสูงคือดินที่มีไนโตรเจนต่ำ 5) การผลิตข้าวหอมมะลิโดยการใส่ปุ๋ยไนโตรเจนเพื่อเพิ่มกำไร ควรจะระวังไม่ให้ปุ๋ยไนโตรเจนเกินอัตราที่เริ่มให้ผลผลิตสูงสุด และ 6) ดินที่มีปริมาณไนโตรเจนสูงเกินระดับที่เริ่มให้ผลผลิตสูงสุดไม่เหมาะสมสำหรับการปลูกข้าวขาวดอกมะลิ 105 เพราะจะทำให้ได้ข้าวที่มีคุณภาพต่ำเกินไป

ได้ทำการทดลองในกระถางและในนารวม 6 การทดลอง เพื่อศึกษาผลของปุ๋ยฟอสฟอรัสต่อคุณภาพการหุงต้มและการรับประทานของเมล็ดข้าวขาวดอกมะลิ 105 ที่หุงสุก วัดคุณภาพโดยวิธีประสาทสัมผัส จากผลการทดลองได้ข้อสรุปและคำแนะนำดังนี้ คือ 1) ความหอมของข้าวไม่มีความสัมพันธ์กับอัตราปุ๋ยฟอสฟอรัส ผลผลิตข้าวเปลือก น้ำหนักแห้งรวมของข้าว และเปอร์เซ็นต์ฟอสฟอรัสในต้นข้าว แต่มีความสัมพันธ์กับเปอร์เซ็นต์ฟอสฟอรัสในข้าวเปลือก โดยความหอมของข้าวสูงสุดเมื่อข้าวเปลือกมีฟอสฟอรัส 0.28% 2) ความนุ่มของข้าวมีความสัมพันธ์กับผลผลิตข้าวเปลือก น้ำหนักแห้งรวม เและเปอร์เซ็นต์ฟอสฟอรัสในข้าวเปลือก และอัตราปุ๋ย แต่ไม่มีความสัมพันธ์กับเปอร์เซ็นต์ฟอสฟอรัสในต้นข้าว โดยความนุ่มสูงสุดเมื่อใส่ปุ๋ยฟอสฟอรัสในอัตราที่เริ่มให้ผลผลิตข้าวเปลือกสูงสุด 3) ความขาว ความเหนียว และความเลื่อมมันของข้าวมีความสัมพันธ์กับผลผลิตข้าวเปลือก น้ำหนักแห้งรวม เปอร์เซ็นต์ฟอสฟอรัสในข้าวเปลือก เปอร์เซ็นต์ฟอสฟอรัสในต้นข้าว และอัตราปุ๋ยฟอสฟอรัส โดยสมบัติเหล่านี้จะสูงสุดเมื่อใส่ปุ๋ยฟอสฟอรัสในอัตราที่เริ่มให้ผลผลิตข้าวเปลือกสูงสุด 4) ดินที่จะปลูกข้าวขาวดอกมะลิให้ได้คุณภาพสูง คือ ดินที่มีฟอสฟอรัสไม่เกินระดับที่เริ่มให้ผลผลิตข้าวเปลือกสูงสุด 5) หากต้องการผลิตข้าวให้ได้คุณภาพสูง จะต้องใส่ปุ๋ยฟอสฟอรัสในอัตราที่เริ่มให้ผลผลิตข้าวเปลือกสูงสุดและต้องระวังไม่ให้ปุ๋ยเกินอัตราที่เริ่มให้ผลผลิตสูงสุด และ 6) ดินที่มีปริมาณฟอสฟอรัสที่เป็นประโยชน์ต่อข้าวเกินระดับที่เริ่มให้ผลผลิตสูงสุดไม่เหมาะสมสำหรับการปลูกข้าวขาวดอกมะลิ 105 เพราะจะทำให้ได้ข้าวที่มีคุณภาพต่ำ

ได้ทำการทดลองในกระถางและในนารวม 8 การทดลอง เพื่อศึกษาผลของปุ๋ยโพแทสเซียมต่อคุณภาพการหุงต้มและการรับประทานของเมล็ดข้าวขาวดอกมะลิ 105 วัดคุณภาพของเมล็ดข้าวหุงสุกโดยวิธีประสาทสัมผัส จากผลการทดลองได้ข้อสรุปและคำแนะนำดังนี้ คือ 1) ความหอม และความเลื่อมมันมีความสัมพันธ์กับผลผลิตข้าวเปลือกและน้ำหนักแห้งส่วนเหนือดิน และอัตราปุ๋ยโพแทสเซียม แต่ไม่มีความสัมพันธ์กับเปอร์เซ็นต์โพแทสเซียมในข้าวเปลือกและในส่วนเหนือดินของต้นข้าว 2) ความนุ่มมีความสัมพันธ์กับเปอร์เซ็นต์โพแทสเซียมในข้าวเปลือกและในส่วนเหนือดิน แต่ไม่มีความสัมพันธ์กับผลผลิตข้าวเปลือก น้ำหนักแห้งรวมส่วนเหนือดิน และอัตราปุ๋ย 3) ความเหนียวไม่มีความสัมพันธ์กับผลผลิตข้าวเปลือกและน้ำหนักแห้งส่วนเหนือดิน อัตราปุ๋ยโพแทสเซียม เปอร์เซ็นต์โพแทสเซียมในข้าวเปลือก และเปอร์เซ็นต์โพแทสเซียมในในส่วนเหนือดินของต้นข้าว 4) ความขาวมีความสัมพันธ์กับผลผลิตข้าวเปลือก น้ำหนักแห้งส่วนเหนือดิน อัตราปุ๋ยโพแทสเซียม และเปอร์เซ็นต์โพแทสเซียมในส่วนเหนือดิน แต่ไม่มีความสัมพันธ์กับเปอร์เซ็นต์โพแทสเซียมในข้าวเปลือก 5) ความหอมสูงสุดเมื่อข้าวได้รับปุ๋ยโพแทสเซียมเกินอัตราที่ให้ผลผลิตข้าวเปลือกสูงสุดจนทำให้ได้ผลผลิตข้าวเปลือกลดลงเหลือเพียง 82% ของผลผลิตสูงสุด 6) ความนุ่มสูงสุดเมื่อมีโพแทสเซียมในข้าวเปลือก 0.23% หรือในส่วนเหนือดิน 1.18% ซึ่งเป็นระดับที่เริ่มให้ผลผลิตข้าวเปลือกสูงสุด 7) ความขาวสูงสุดเมื่อใส่ปุ๋ยโพแทสเซียมเกินอัตราที่เริ่มให้ผลผลิตข้าวเปลือกและน้ำหนักแห้งส่วนเหนือดินสูงสุด จนทำให้ผลผลิตข้าวเปลือกลดลงเหลือ 98% ของผลผลิตสูงสุด หรืออัตราที่ให้โพแทสเซียมในส่วนเหนือดิน 1.98% 8) ความเลื่อมมันสูงสุดเมื่อข้าวได้รับปุ๋ยโพแทสเซียมเกินอัตราที่ให้ผลผลิตข้าวเปลือกและน้ำหนักแห้งส่วนเหนือดินสูงสุดจนทำให้ได้ผลผลิตข้าวเปลือกลดลงเหลือเพียง 55% ของผลผลิตข้าวเปลือกสูงสุด 9) หากต้องการผลผลิตสูงพร้อมกับคุณภาพสูงควรใส่ปุ๋ยโพแทสเซียมในอัตราที่ให้ผลผลิตข้าวเปลือกสูงสุด และ 10) การปลูกข้าวบนดินที่มีโพแทสเซียมเกินระดับที่เริ่มให้ผลผลิตข้าวเปลือกสูงสุดจะได้ข้าวที่มีความหอม ความขาว และความเลื่อมมันสูงกว่า แต่มีความนุ่มต่ำกว่าข้าวที่ปลูกบนดินที่มีโพแทสเซียมระดับที่เริ่มให้ผลผลิตข้าวเปลือกสูงสุด

ได้ทำการทดลองในกระถางรวม 3 การทดลอง เพื่อศึกษาผลของปุ๋ยกำมะถันต่อคุณภาพการหุงต้มและการรับประทานของเมล็ดข้าวขาวดอกมะลิ 105 วัดคุณภาพของเมล็ดข้าวหุงสุกโดยวิธีประสาทสัมผัส จากผลการทดลองได้ข้อสรุปและคำแนะนำดังนี้ คือ 1) หากดินมีกำมะถันไม่เพียงพอต่อความต้องการของข้าว การใส่ปุ๋ยกำมะถันจะทำให้ความหอม ความนุ่ม ความขาว ความเหนียว และความเลื่อมมันของเมล็ดข้าวเพิ่มขึ้นตามอัตราปุ๋ยกำมะถันจนถึงอัตราหนึ่งแล้วการเพิ่มปุ๋ยต่อไปทำให้คุณภาพเหล่านี้ต่ำลง โดยอัตราปุ๋ยกำมะถันที่ให้คุณภาพแต่ละด้านสูงสุดแตกต่างกัน 2) หากต้องการข้าวที่มีความหอมและความเหนียวสูงสุดจะต้องใส่ปุ๋ยกำมะถันในอัตราที่สูงกว่าอัตราที่เริ่มให้ผลผลิตข้าวเปลือกสูงสุดจนทำให้ผลผลิตลดลงเหลือเพียง 88% ของผลผลิตข้าวเปลือกสูงสุด 3) หากต้องการข้าวที่มีความนุ่มและความเลื่อมมันสูงสุดจะต้องปลูกข้าวโดยให้ได้รับกำมะถันในปริมาณที่ให้ผลผลิตข้าวเปลือกเป็น 96-98% ของผลผลิตสูงสุด 4) หากต้องการข้าวที่มีคุณภาพทั้งห้าประการสูงพร้อมกับผลผลิตสูงควรจะใส่ปุ๋ยในอัตราที่เริ่มให้ผลผลิตสูงสุดหรือให้ผลผลิตใกล้จุดสูงสุด และ 5) ดินที่มีกำมะถันสูงเป็นดินที่เหมาะสมสำหรับการผลิตเมล็ดข้าวขาวดอกมะลิ 105 ที่มีคุณภาพสูง

ได้ทำการทดลองในกระถางรวม 4 การทดลอง เพื่อศึกษาผลของความเค็มของดินและโซเดียมต่อคุณภาพการหุงต้มและการรับประทานของเมล็ดข้าวขาวดอกมะลิ 105 วัดคุณภาพของข้าวสารหุงสุกโดยวิธีประสาทสัมผัส จากผลการทดลองได้ข้อสรุปและคำแนะนำดังนี้ คือ 1) การเพิ่มความเค็มของดินจากระดับที่ใกล้จะทำให้ผลผลิตของข้าวเปลือกลดลงไม่มีผลต่อความหอมของข้าวหุงสุก แต่ทำให้ความนุ่มและความเหนียวของข้าวลดลง 2) การเพิ่มความเค็มของดินจากระดับที่ใกล้จะทำให้ผลผลิตข้าวเปลือกลดลงไม่มีผลต่อความขาวและความเลื่อมมันของข้าว แต่การเพิ่มความเค็มของดิน จนถึงระดับที่ผลผลิตข้าวเปลือกลดลง ทำให้สมบัติทั้งสองนี้ต่ำลง 3) การใส่โซเดียมให้แก่ข้าวไม่มีผลต่อความหอมของข้าวหุงสุก 4) การใส่โซเดียมในอัตราที่ไม่มีผลต่อผลผลิตข้าวเปลือกไม่มีผลต่อความนุ่ม ความขาว และความเลื่อมมันของข้าว แต่การใส่ในอัตราที่ทำให้ผลผลิตข้าวเปลือกลดลงทำให้สมบัติทั้งสองนี้ต่ำลง 5) การใส่โซเดียมไม่ว่าจะเป็นอัตราใดทำให้ความเหนียวของข้าวต่ำลง